El-Dalati Camii, Humus ilinde bulunan tarihi ve İslami eserlerin en önemlilerinden biri olup, ünlü Hamidiye Caddesi’nde yer almaktadır. Caminin ismi, 1315 Hicri (1897 Miladi) yılında yenilenmesinden sonra, banisi Hacı Hüseyin El-Dalati’nin anısına verilmiştir.

Tarih boyunca camiye birçok isim verilmiştir. İlk inşa edildiğinde adı Sultan Abdülhamid Camii idi, ancak halk arasında Dak Camii olarak da bilinirdi. Daha sonra sütunlarının ve taşlarının bir kısmı, Büyük Nuri Camii’nin yeniden inşası ve genişletilmesinde kullanılmıştır.

Cami, 1870’li yıllarda Hacı Hüseyin bin Muhammed El-Dalati ile Hacı İsmail bin Hıdır bin İsmail Kureyde—her ikisi de Osmanlı Müslümanları—tarafından Hamidiye mahallesinde inşa edilmiştir. Hayırseverlerin ve bağışçıların yardımları ile miras gelirlerinden toplanan parayla, Büyük Nuri Camii vakfına kayıtlı bir arsa üzerine cami yapılmıştır. İnşaat, dönemin şer’i hâkimi Muhammed Said Efendi’nin 29 Rebiülevvel 1299 Hicri (1881 Miladi) tarihli onayı ile gerçekleşmiştir.

İlk yapıda kerpiç ve toprak duvarlar, kerpiçten yapılmış basit bir mihrap, ahşap bir tavan ve Babü’s-Suk kapısından Bab Tadmur’a giden ana caddeye açılan bir kapı bulunmaktaydı. Caminin adı Hamidiye Camii olarak konulmuş ve burada beş vakit namaz kılınmaya başlanmıştır. Ek bağışlarla yedi dükkân, halkın ve cemaatin su içmesi için bir sebil ve Müslümanların ezanı duyması için yüksek, sekizgen kaideli bir minare inşa edilmiştir.

Caminin günümüzdeki alanı 1.578 m²’dir. İçinde hutbeler için ahşap bir minber, iki mihrap, ahşap bir üst kat, namaz kılma alanı, abdesthane, kuyu, açık bir avlu, sebil için bir su haznesi ve iki katlı bir yapı bulunmaktadır. Alt katta kiraya verilmek üzere 23 dükkân, üst katta ise vakıflara bağlı okul ve küçük bir dispanser olarak kullanılan dört oda yer almaktadır.

El-Dalati Camii, diğer Humus eserlerinde olduğu gibi, şehre özgü mimariyi yansıtan siyah taşlarıyla dikkat çeker. O, Humus’un benzersiz mirasının bir parçasıdır ve unutulmaktan korunması gereken tarihi yapılardan biridir.

Hassan Safvan Dalati
2009-04-22